Ul. Łowicka 26
Tel. +48 781 700 503
e-mail: muzeumziemirawskiej@tlen.pl
Muzeum czynne dla zwiedzających:
poniedziałek - piątek : w godz. 10.00 - 15.00
sobota: w godz. 10.00 - 14.00
Cena biletów: normalny 3 zł., ulgowy 2 zł.
Zamek wzniesiony został w II połowie XIV wieku jako najbardziej wysunięta na południowy-zachód warownia Mazowsza. Usytuowany w bagnistych widłach rzek Rawki i Rylki, na ważnym szlaku handlowym z Pomorza na Ruś. Pełnił rolę drugiej obok Płocka, a okresowo również samodzielnej rezydencji książąt mazowieckich: Siemowita III, IV, V, Władysława I ,II. Po wcieleniu Mazowsza do Korony stał się siedzibą starosty królewskiego i ośrodkiem administracji lokalnej.
Zbudowany w latach 1822 - 1824 według projektu Bonifacego Witkowskiego (w ramach planowej przebudowy miasta w początkowym okresie Królestwa Polskiego). Zlokalizowany jest w środku południowej połaci rynku (Plac Piłsudskiego). Jest to budynek dwukondygnacyjny ustawiony frontem do rynku z niewielkim skrzydłem od ulicy Kopernika /dawniej Senatorska/. W fasadzie znajduje się obszerna wnęka, wsparta na dwóch dwukondygnacyjnych filarach. Nad budynkiem dominuje drewniana wieża zegarowa. Pierwotna, ze względu na duże zniszczenie, została rozebrana w 1929 r. Obecna wieża odbudowana na przełomie 2005/2006r.
Siedziba władz miasta.
Anielska Góra, nazywana przez ludność Górą Angielską lub Diabelską, jest wzniesieniem położonym między Rawą Mazowiecką a wsią Głuchówek w odległości ok. 2 km na płd. wschód w prostej linii od rawskiego rynku. Porosłe trawą, krzewami i drzewami wzniesienie, umiejscowione jest wśród podmokłych łąk.
Badania archeologiczne przeprowadzone w 1986 i 1987 roku wykazały, że na Anielskiej Górze, od II połowy XIII wieku aż po schyłek wieku XIV, funkcjonował gród - obronna rezydencja książęca.
Pierwotnie kaplica murowana przy niewielkim szpitalu fundowana w 1374 r. przez mieszczanina rawskiego Mikołaja Paczotkę z żoną Dorotą. W XVI wieku wzmiankowany jest już kościół szpitalny. Od 1791 r. nieużytkowany. W latach 1794 - 1821 służył za magazyn wojskowy. Oddany władzy świeckiej w 1821 r. Od 1823 r. oddany w dzierżawę ewangelikom. W latach 1825 - 1829 powiększony i przebudowany w stylu neogotyckim.
Przy kościele dawna plebania przebudowana i powiększona z budynku poszpitalnego w 1860 r.
Kolej Wąskotorowa Rogów - Rawa - Biała, potocznie zwana Koleją Rogowską, powstała w 1915 r. Zbudowana została przez wojska niemieckie jako wojskowa kolej polowa o rozstawie szyn 600 mm. Służyła do zaopatrywania niemieckiego frontu w żywność, broń i amunicję . Za jej pomocą dowożono żołnierzy i ewakuowano rannych.
Po odzyskaniu niepodległości przejęta przez struktury PKP, w ramach których funkcjonowała do 2001 r., kiedy to podjęto decyzję o jej likwidacji. Od 2002 r. pełnoprawnym operatorem jest Fundacja Polskich Kolei Wąskotorowych.
Poaugustiański, późnobarokowy z 1790 r. Przylegający do kościoła klasztor (obecnie pasjonistów) pochodzi z około 1820 r. Wśród wielu zabytków na szczególną uwagę zasługują: ołtarz główny - Matki Boskiej Pocieszenia z charakterystycznymi złotymi sukniami oraz koronami, pieta, konfesjonały w stylu włoskiego baroku oraz obraz św. Moniki. W kościele tym od kilkudziesięciu lat kultywowany jest zwyczaj układania dywanu z płatków kwiatowych w oktawę Bożego Ciała.
Pojezuicki, ufundowany w 1613 r. przez biskupa Pawła Wołuckiego i jego braci. Przy kościele dawne kolegium jezuickie. Jest to zespół budynków wczesnobarokowych z późnobarokową fasadą kościoła, pochodzącą z XVIII w. oraz klasycystyczną dzwonnicą z początku XIX w. Uczniem kolegium jezuickiego był między innymi pamiętnikarz Jan Chryzostom Pasek. Jednym z ważniejszych zabytków kościoła jest gotycka chrzcielnica z końca XIV w.
Pamiątkowa tablica poświęcona żołnierzom AK - ppor. Zdzisławowi Świderskiemu ps. "Mróz", "Zima" i jego bratu Jerzemu Świderskiemu ps. "Jurek" - początkowo umieszczona była na budynku przy ulicy Armii Krajowej, w miejscu śmierci jednego z braci - Jerzego. Odsłonięta została w dniu 9 listopada 1992 r. W styczniu 2010 r. właściciel budynku, w związku z jego remontem, podjął decyzję o zdjęciu pamiątkowej tablicy i przekazaniu jej do Muzeum Ziemi Rawskiej w Rawie Mazowieckiej. W dniu 11 listopada 2010 r. odbyło się uroczyste odsłonięcie obelisku z tablicą przy wejściu do parku miejskiego.
Plac Piłsudskiego (dawniej Plac Świerczewskiego, Rynek).
Główny plac miasta. Przebudowany w latach 1820 - 1830.
Fabryka Ostrzy do Golenia, zajmująca się produkcją żyletek (WISŁA, PIAST, MAZUR, RAWA LUX), została oddana do użytku 22 lipca 1956 roku.
Przebudowana z kościoła farnego w latach 1867 -1870, według projektu Antoniego Kaliszewskiego - architekta powiatowego. Rozebrana po odzyskaniu niepodległości w 1928 r. wraz z resztkami dawnej fary.
Murowany kościół farny pod wezwaniem św. Piotra i Pawła zbudowano w początkach XVI w. na miejscu starego drewnianego parafialnego kościoła, wzmiankowanego w XIII w. Przy farze znajdowała się kaplica pod wezwaniem św. Michała, fundowana jeszcze w starym kościele przez książąt mazowieckich - Kazimierza II i Władysława I.
Podczas pożaru fary w 1765 r. spaliły się wszystkie zgromadzone w niej akta grodzkie i ziemskie. Najmniej ucierpiała kaplica św. Michała, w której nadal odbywały się nabożeństwa.
Po drugim rozbiorze Polski i zajęciu Rawy przez Prusaków, fara została przemianowana na magazyn wojskowy. W 1867 r. Rosjanie rozebrali prezbiterium dawnej fary i kaplicę książąt mazowieckich przebudowując resztę kościoła na cerkiew.
W XVI wieku istniały w Rawie dwa cmentarze przykościelne: przy kościele św. Piotra i Pawła (obecnie zbieg ulic Kilińskiego i Mazowieckiej) oraz przy kościele św. Stanisława, przy trakcie piotrkowskim pomiędzy obecnymi ulicami Kościuszki, Faworną i Słowackiego. Plany regulacyjne miasta zakładały budowę osiedla sukienniczego na miejscu drugiego cmentarza. Na jego likwidację wpłynęły również nowe przepisy z 1802 r. dotyczące chowania zmarłych. W 1824 r. przeniesiono cmentarz za miasto na grunty darowane przez parafian. Jego budowę rozpoczęto prawdopodobnie wcześniej, gdyż najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1821 r.
Początkowo jego powierzchnia wynosiła ponad 2 ha. Był to wielowyznaniowy cmentarz (część katolicka - 2/3 powierzchni, część ewangelicka i prawosławna – 1/3). Powiększony w II poł. XIX w. i w okresie międzywojennym. W 1945 r. na części prawosławnej utworzono cmentarz żołnierski podzielony na trzy kwatery: żołnierzy poległych w 1939 r., partyzantów z lat 1942 -1944 oraz żołnierzy radzieckich.
Na cmentarzu znajduje się kaplica pod wezwaniem św. Elżbiety, która powstała w 1846 r.
W dniu 6 kwietnia 2005 r. Przewodniczący Rady Miasta Wojciech Skoczek wystąpił w imieniu Rady Miasta i władz Miasta Rawa Mazowiecka z inicjatywą wzniesienia pomnika Ojca Świętego.
Autorem projektu i wykonawcą pomnika jest prof. Czesław Dźwigaj z Krakowa, twórca wielu pomników Jana Pawła II.
Uroczyste odsłonięcie pomnika, wzniesionego na Placu Piłsudskiego w pobliżu Kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP, odbyło się 18 maja 2006 r.
Ogród spacerowy o charakterze parku angielskiego założony w latach 1823-1836, na tyłach zabudowań pojezuickich, na gruntach osuszonych po regulacji rzeki Rawki.
Ul. Kardynała Stefana Wyszyńskiego 7
Tel. 46 814 36 47
www: www.rawamaz.e-bp.pl
W listopadzie 2005 roku oddano do użytku najważniejszą i długo oczekiwaną inwestycję drogową - obwodnicę miasta. Inwestycja ta miała na celu usprawnienie komunikacji na trasie Łódź - Warszawa, odciążenie miasta z ruchu tranzytowego, ochronę zabytkowego centrum miasta, ułatwienie dostępu do terenów inwestycyjnych.
Hala sportowa Milenium została wybudowana w latach 1996-1999 przy Szkole Podstawowej nr 4. Jest to obiekt z nowoczesną areną o wymiarach 36 m x 48 m, wyposażoną w trzy boiska do siatkówki, boisko do koszykówki i boisko do piłki ręcznej. Na zapleczu hali znajdują się szatnie, siłownia, sauna i sala do ćwiczeń gimnastycznych.
Zrekonstruowana Baszta Zamku Książąt Mazowieckich udostępniana jest zwiedzającym w okresie letnim (czerwiec - wrzesień) w soboty i niedziele, w godzinach 11.00 - 15.00. Zwiedzanie w pozostałe dni tygodnia dostępne jest tylko dla grup zorganizowanych po wcześniejszym uzgodnieniu w Muzeum Ziemi Rawskiej w Rawie Mazowieckiej, ul. Łowicka 26, Tel. 0 46 814 45 69.
Bilet normalny - 3 zł.
Bilet ulgowy - 2 zł.
Eksponaty znajdujące się w dziale archeologicznym pochodzą z odkryć przypadkowych oraz z badań ratowniczo - wykopaliskowych przeprowadzonych m.in. na cmentarzysku ciałopalnym kultury łużyckiej z IV okresu epoki brązu /1100 - 900 lat p.n.e./ w Sanogoszczy k/Cielądza /1965 r./, na grodzisku wczesnośredniowiecznym na tzw. "Anielskiej Górze" w Rawie Mazowieckiej /1968 r./.
Do ciekawszych zabytków odkrytych przypadkowo należy miecz żelazny, obusieczny z III - IV w. n.e. /kultura wenedzka/ wykopany podczas orki pól w Annosławiu k/Cielądza.
Dział etnograficzny, największy z działów muzeum, obejmuje zabytki z szeroko pojętej kultury ludowej regionu rawskiego m.in. sztuki ludowej i plastyki obrzędowej /rzeźba, ceramika, ozdoby z papieru, wycinanka, pisanka/.
Bogatą kolekcję tkanin reprezentują tkaniny użytkowe, dekoracyjne oraz strój ludowy regionu rawskiego.
Dużą część zbiorów stanowi sprzęt gospodarstwa domowego i rolniczy.
Na szczególną uwagę zasługują kolekcje: rzeźb i płaskorzeźb Mieczysława Żeglińskiego z Rylska Dużego, ceramiki Stanisława Wołowicza, wycinanek rawskich.
Wybrane eksponaty z działu etnograficznego prezentowane są na wystawie stałej "Tradycyjna izba chłopska regionu rawskiego".
W dziale historycznym gromadzone są przede wszystkim dokumenty związane z przeszłością Rawy i byłego powiatu rawskiego.
Do ciekawszych regionaliów zaliczyć należy pisma urzędowe władz administracyjnych z I poł. XIX w., dwudziestolecia międzywojennego czy dokumenty dotyczące ruchu oporu.
Dużą wartość posiadają mapy z XIX i początku XX w., sztandary i chorągwie.
Ważne miejsce w zbiorach zajmują również militaria.
Dział numizmatyczny reprezentowany jest przez kolekcje monet, banknotów, okolicznościowych medali, papierów wartościowych.
Do najciekawszych zabytków należą:
Dział sztuki obejmuje głównie malarstwo i grafikę współczesną oraz kolekcję mebli salonowych.
Do najcenniejszych zabytków należą m.in. "Zamek w Rawie" Mariana Wawrzenieckiego /rysunek piórkiem/ z 1921 roku, "Mgły" Stefana Jasińskiego /olej na płótnie/ z 1927 roku, srebrna cukiernica z ok. 1850 roku, kryształowy kałamarz z początku XX wieku.
Duża część kolekcji prezentowana jest na wystawie stałej "Salonik babuni z przełomu XIX i XX wieku".
Pomieszczenie zwane salonikiem (salonem) zaistniało na stałe w układzie dworu w wieku XIX, gdy zmiany obyczajowe spowodowały, iż życie towarzyskie domu zaczęło się skupiać raczej wokół kobiety niż mężczyzny.
Nasza ekspozycja ma jednakże charakter szczególny - prezentuje bowiem pokój seniorki rodu - babuni. Znajdujemy więc tu przemieszanie mebli i bibelotów salonu i buduaru; pokój ten bowiem jest nie tylko miejscem wyciszenia, gdzie można odpocząć przy robótkach ręcznych czy skupić się na modlitwie.
Znajdujemy więc tu stoliczek tzw. niciak, kryjący w swym wnętrzu niezliczoną ilość przegródek i szufladek, napełnionych nićmi, pasmanterią, z szydełkiem i drutami - nieodłącznymi atrybutami babuni; klęcznik z brewiarzem z 1896 r. oraz okazałym obrazem Józefa Krzesza - Męciny, "Figura Matki Boskiej w nocy".
Ważnym elementem tegoż wnętrza jest biurko (neorokokowe z przełomu wieków) z lampą naftową o tulipanowym kloszu, posrebrzaną paterką na bileciki wizytowe, kryształowym kałamarzem na alabastrowej podstawie; lecz niewątpliwie najważniejsze są tu zdjęcia i fragmenty korespondencji - świadkowie i najdroższe pamiątki minionych dni.
Wiszące nad biurkiem fotografie to m. in. ulica Nowy Świat w Rawie z początku XX wieku, rodzina Wesołowskich - właścicieli dworu w Faworach w Rawie, Maria i Ludwik Górscy - właściciele dworu w Woli Pękoszewskiej.
Centralne miejsce saloniku rzecz oczywista zajmuje kanapa i stół otoczony krzesłami, wraz z fotelami stanowią przykład mebli salonowych (tzw. ludwików, które u nas nazywano simmlerami - od nazwiska znanego warszawskiego przedsiębiorcy meblowego Jakuba Simmlera), gdzie kwitło życie pełne gwaru rozmów i aromatu parzonej herbaty czy babcinych nalewek (porcelanowy komplet do kawy - Berlin).
Na stole przykrytym bogatym dywanem lub serwetą moda nakazywała układać roczniki "Bluszczu", "Tygodnika Ilustrowanego" czy "Ziarna" (w naszej ekspozycji widniejące na pianinie) także oprawne albumy z fotografiami rodzinnymi. Wśród przedstawionych zdjęć widzimy dwór w Faworach ok. roku 1900, czy personel pensji żeńskiej Mirosławy Składkowskiej w Rawie. Ze ścian spozierają na nas portrety - czyżby przodków - dwa portrety kobiet i mężczyzn. Ducha epoki dodają: koloryt ścian, zwiewność batystowych zasłon, którym dostojeństwa przyczynia drapowany, nasączony głębią zieleni aksamit oraz żyrandol w stylu Księstwa Warszawskiego, świecznik wraz z nożyczkami do przycinania knotów, dywan o dekoracji kwiatowej czy lustro z tremem.
Tradycyjne urządzenie izby chłopskiej, zarówno tej gospodarczej - kuchennej, jak i mieszkalnej zanikło już prawie zupełnie. Niniejsza ekspozycja jest próbą rekonstrukcji wnętrza mieszkalnego w wystroju odświętnym z terenu regionu rawskiego w przekroju czasowym 1880 - 1950.
W latach 80 - tych i 90 - tych ubiegłego wieku przeważały w mieszkaniach sprzęty wykonywane w większości we własnym zakresie. Należały do nich: łóżka, ławy, skrzynie na odzież czy otwarte półki na naczynia zawieszane na ścianie zwane "listwami". Na początku XX wieku głównymi centrami zaopatrzenia stały się miejscowości targowe, gdzie stolarze wystawiali meble na sprzedaż.
W skład typowego umeblowania średniozamożnej rodziny chłopskiej wchodziły sprzęty o analogicznej funkcji jak dawniej, lecz doskonalsze i dodatkowo zdobione zgodnie z gustem użytkowników oraz zmieniającą się modą. Były one malowane farbą olejną, a jako dekoracja pojawiły się elementy wyrzynane w ażurowe wzory, tłoczone, profilowane oraz mazerowania. Pod koniec wieku XIX pojawiły się ozdobne kredensy.
Ważnym elementem izby były dewocjonalia skupione na ołtarzyku domowym /żelazny krzyż, lichtarze, gipsowe figurki aniołków/ oraz w formie obrazów świętych zawieszanych nad łóżkiem. Przedmioty te nabywano na odpustach, w czasie pielgrzymek na Jasną Górę i od domokrążnych handlarzy. Dekorację stanowiły głównie papierowe ozdoby - firanki w oknach, bibułkowe bukiety kwiatowe, pająki zawieszane u powały czy wycinanki - tu charakterystyczne tzw. "rózgi". Z wystrojem wnętrza wiązały się także tkaniny - pasiaste kilimy, haftowane ręczniki, poszewki na poduszki, chodniki "gałganiarze" czy wprost elementy tradycyjnego wystroju.
Badania archeologiczne na obwodnicy miejskiej
Wystawa czasowa prezentująca wyniki archeologicznych badań wykopaliskowych przeprowadzonych na trasie obwodnicy Rawy Mazowieckiej w 2004 r. W wyniku badań na dwóch zarejestrowanych stanowiskach odsłonięto wiele reliktów przeszłości znacznie wyprzedzających istnienie miasta.
Wśród prezentowanych na wystawie zabytków znajdują się między innymi fragmenty naczyń glinianych, żelaznych narzędzi, produkty z kości i rogu, ozdoby ze srebra, brązu i rogu, pochodzące z różnych okresów dziejowych.
Nowoczesna interaktywna sala, w której prezentowana jest wystawa "Jan Paweł II - człowiek, papież, santo subito". Na ekspozycji przedstawione są archiwalne fotografie Karola Wojtyły od najmłodszych lat po czasy kardynalskie, fotografie z okresu pontyfikatu, reprodukcje oficjalnych dokumentów i pism a także nagrania ze wspomnieniami przyjaciół i osób z otoczenia.
Historia
Izba Pamięci Jana Pawła II została sfinansowana ze środków Urzędu Miasta Rawa Mazowiecka. Partnerami wystawy są: "Centrum Myśli Jana Pawła II w Warszawie oraz Instytut Dialogu Międzykulturowego im. Jana Pawła II w Krakowie".
Uroczyste otwarcie Izby Pamięci Jana Pawła II odbyło się w dniu 2 maja 2011 r.
Badania archeologiczne przeprowadzone w 1986r. i 1987r. roku wykazały, że na Anielskiej Górze, od II połowy XIII wieku aż po schyłek wieku XIV, funkcjonował gród - obronna rezydencja książęca.
Otoczony był dwoma wałami o konstrukcji drewniano-ziemnej i posiadał fosę. Jako siedziba księcia - zbudował go Bolesław II, książę mazowiecki / pierwszy dokument wystawiony przez niego w Rawie pochodzi z 1276r./- posiadał obok zabudowy mieszkalnej / drewniane budynki o konstrukcji zrębowej / także zaplecze gospodarcze oraz - być może - kaplicę grodową.
Podgrodzie - również otoczone wałem i fosą - zamieszkiwali książęcy rzemieślnicy. Zarówno gród jak i podgrodzie zniszczone zostało w czasie najazdu rycerstwa małopolskiego pod wodzą Zygmunta Luksemburskiego w latach 1382r. i 1384r.
Materiał zabytkowy, który pozyskano w trakcie badań, zawierał między innymi fragmenty cegieł, detali kamieniarskiego wystroju architektonicznego, piaskowca z rytym ornamentem roślinnym. Te znaleziska świadczyły o istnieniu w obrębie grodu - murowanego z cegły budynku o bogatym wystroju architektonicznym.
Zamek wzniesiony został w II połowie XIV wieku jako najbardziej wysunięta na południowy-zachód warownia Mazowsza. Usytuowany w bagnistych widłach rzek Rawki i Rylki, na ważnym szlaku handlowym z Pomorza na Ruś. Pełnił rolę drugiej obok Płocka, a okresowo również samodzielnej rezydencji książąt mazowieckich: Siemowita III, IV, V, Władysława I ,II. Po wcieleniu Mazowsza do Korony stał się siedzibą starosty królewskiego i ośrodkiem administracji lokalnej.
Zniszczony w czasie pożaru w 1507 roku, został odbudowany w I ćwierci XVI w., przy czym dodano wówczas nowe elementy wystroju. W obliczu rozwoju sztuki wojennej zamek utracił znaczenie warowni trudnej do zdobycia i stał się miejscem "odosobnienia" dla co znamienitszych więźniów. M. in. więziono w Rawie:
Za sprawą króla Zygmunta Augusta od 1569 roku na zamku był składany i przechowywany podatek kwarciany (ustanowiony w 1563 r.), odbierany ze starostw i królewszczyzn a przeznaczony na wojsko koronne.
Od XVII wieku zamek chylił się ku ruinie. Zniszczenie zapoczątkowały wojska szwedzkie. Częściowa odbudowa w latach 1766-1789 przez starostę rawskiego Franciszka Lanckorońskiego nie powstrzymała procesu upadku. Celowe jego zniszczenie, zapoczątkowane w 1794 roku w czasie wojny polsko-rosyjskiej, kontynuowali Prusacy, władający miastem w latach 1795-1806. Pozostawiona w całości wieża uległa zniszczeniu wskutek uderzenia pioruna w 1859 roku.
Po II wojnie światowej rozpoczęto prace konserwatorskie. W latach 1954-1958 zrekonstruowano ośmioboczną basztę, fragment murów kurtynowych oraz odsłonięto zarys fundamentów.
Zamek w Rawie jest jednym z najdoskonalszych w Polsce przykładów typu regularnego z wieżą narożną. Niemal kwadratowe założenie (66m x 64m) składało się z obwodu warownego, dziedzińca i nieobronnych zabudowań mieszkalnych.
Wielka ośmioboczna wieża została włączona w obwód obronny. Wysunięta częściowo poza obręb murów, oprócz obrony wjazdu służyła za mieszkanie i więzienie stanu. Wejście do niej prowadziło bezpośrednio z korony murów obwodowych dochodzących do wysokości 10 metrów.
Bramę chroniło przedbramie - wysunięty na zewnątrz czworoboczny budynek bramny oraz most zwodzony.
Przeciwległą wjazdowi stronę dziedzińca zajmował długi okazały pałac mieszkalno - reprezentacyjny, wzorowany na budynkach warowni zakonnych i biskupich państwa krzyżackiego. Pomieszczenia były dostępne prawdopodobnie z drewnianego ganku, biegnącego wzdłuż elewacji.
Wewnątrz dziedzińca znajdowały się zabudowania, z których można było ustalić położenie jednego budynku mieszkalnego w południowo-wschodnim narożu.
Zdzisław Świderski ps. "Mróz", "Zima", żołnierz Komendy Obwodu ZWZ Rawa Mazowiecka (szef Oddziału VI, tj. Prasy i Propagandy) oraz jego brat Jerzy ps. "Jurek" - łącznik Komendy Obwodu ZWZ Rawa Mazowiecka - zostali zaskoczeni przez patrol niemiecki podczas pracy nad powielaniem biuletynu "Wiadomości Radiowe" w powielarni znajdującej się w punkcie kontaktowym w domu przy ulicy Polnej.
W wyniku walki na miejscu zginął ppor. Zdzisław Świderski. Jego bratu udało się dobiec do parku miejskiego, gdzie został zastrzelony. Trzeciej osobie (Zofia Kempa), która z nimi pracowała w powielarni, udało się uciec. Zamiast niej aresztowano jej ojca - Walentego Kempę, przedwojennego wiceburmistrza Rawy, którego wywieziono do Oświęcimia, gdzie zmarł. Zwłoki braci Świderskich, pod strażą żandarmów, wywieziono poza miasto i tam pogrzebano. Po wojnie, w 1947 r. dokonano ekshumacji i pochowano szczątki na rawskim cmentarzu.
W 1979 roku wyznaczono na terenie Rawy Mazowieckiej strefę o dużych walorach rekreacyjno - sportowych. Ze stawów rybackich powstał zalew "Tatar" o powierzchni 11 ha. Zagospodarowano brzegi i przyległe tereny, zbudowano przystań wodną z wypożyczalnią sprzętu sportowego i strzeżone kąpielisko.
W latach 1981 - 1989 rozbudowano zalew. Jego powierzchnia wzrosła do 56 ha. Wyznaczono kolejne kąpielisko i plażę, zbudowano około 800 m pomostów spacerowych, rozbudowano przystań wodną, zgromadzono duże ilości sprzętu wodnego. W lasku koło zalewu wyznaczono ścieżki do biegania, a za nim pole namiotowe.
W latach 1981- 1984 wybudowano halę sportową z trzema boiskami do piłki siatkowej, siłownią, sauną i natryskami. Obok hali wybudowano dwa korty tenisowe oraz boisko do piłki ręcznej.
W dniu 23 czerwca 1988 roku uchwałą Miejskiej Rady Narodowej w Rawie Mazowieckiej Ośrodek Sportu i Rekreacji otrzymał imię Haliny Konopackiej - pierwszej polskiej złotej medalistki na Olimpiadzie w Amsterdamie w 1928 roku (rzut dyskiem) - urodzonej w Rawie Mazowieckiej.
W 2009 r. rozpoczęta została budowa krytego basenu i lodowiska.
Wiosną 2012 r. przy deptaku wzdłuż lasku powstała plenerowa siłownia.
Fabryka Ostrzy do Golenia, zajmująca się produkcją żyletek (WISŁA, PIAST, MAZUR, RAWA LUX), została oddana do użytku 22 lipca 1956 roku.
W lipcu 1968 roku fabrykę przejęła Fabryka Wyrobów Precyzyjnych w Warszawie i utworzono Oddział nr 2 w Rawie Mazowieckiej tej fabryki. Rozpoczęto produkcję narzędzi pomiarowych takich jak: wzorce, szczelinomierze, kątowniki czy sprawdziany.
W styczniu 1972 roku Fabryka Wyrobów Precyzyjnych w Warszawie została przekształcona w Kombinat Przemysłu Narzędziowego VIS, w skład którego weszło kilka zakładów, wśród nich Oddział Nr 2 przemianowany na Zakład Narzędzi Pomiarowych VIS w Rawie Mazowieckiej.
W latach 1972 - 1980 nastąpiła intensywna rozbudowa fabryki. Produkcja objęła ponad 500 pozycji różnego rodzaju narzędzi pomiarowych, rzemieślniczych i skrawających, z których poważną część wysyłano na eksport.
W 1989 roku Zakład Narzędzi Pomiarowych utworzył samodzielne przedsiębiorstwo o nazwie Fabryka Narzędzi Rafan. W 2011 roku przedsiębiorstwo uległo likwidacji.
Nazwa dawnego podatku ustanowionego w 1563 r. przez Zygmunta II Augusta w wysokości 1/4, a od 1567 1/5 dochodów z dóbr królewskich. Przeznaczony był na utworzenie i utrzymanie stałego wojska zaciężnego. Tzw. wojsko kwarciane pełniło obowiązki tarczy ochronnej Rzeczypospolitej, służyło do obrony jej kresów południowo-wschodnich przed najazdami wojsk państw bezpośrednio z nimi sąsiadujących, głównie Tatarami. Fundusze zebrane na utrzymanie wojska były przechowywane od 1569 r. na zamku w Rawie jako tzw. skarb rawski.
Latem 1966 roku rozpoczęło swoją działalność Muzeum Ziemi Rawskiej w Rawie Maz. Było to znaczące wydarzenie kulturalne dla miasta i regionu. Powiat rawski należał w tym czasie do dość żywotnych regionów etnograficznych, dlatego też muzeum, którego istotą jest badanie i upowszechnienie historii, sztuki i kultury /w tym ludowej/, było szczególnie pożądaną instytucją.
Pomysł utworzenia w Rawie placówki muzealnej zrodził się na gruncie społecznym, przygotowanym przez grono miłośników ziemi rawskiej, skupionych wokół istniejącego od 1961 roku Towarzystwa Przyjaciół Muzeum Ziemi Rawskiej /dalej TPMZR/.
Szczególną rolę odegrali tu: Aleksander Klimkiewicz - Inspektor Oświaty Prezydium Powiatowej Rady Narodowej /dalej PPRN/ i prezes TPMZR, Stefania Bednarek - Kierownik Wydziału Kultury PPRN, Zbigniew Ciekliński - Wojewódzki Konserwator Zabytków, Józef i Mirosława Jastrzębscy - etnografowie Muzeum w Tomaszowie Maz., Antonina Legutowska, Janina Przyborek, Jadwiga Składowska - twórczynie ludowe i wielu innych zaangażowanych w prace penetracyjne i badawcze na terenie powiatu rawskiego oraz pozyskiwanie zabytków i sprawowanie opieki nad twórcami ludowymi.
Efektem pierwszego okresu działalności Towarzystwa było utworzenie 12 maja 1963 roku ośrodka muzealnego w odbudowanej Baszcie Zamku Książąt Mazowieckich. Był to skromny zaczątek muzeum, posiadający dwa niewielkie działy merytoryczne /archeologię i etnografię/. Znajdujące się w nich eksponaty pochodziły przede wszystkim ze znalezisk, darów i prowadzonych we własnym zakresie poszukiwań i badań terenowych.
Prowadzenie muzeum było wysoce utrudnione ze względu na brak odpowiednich pomieszczeń, obsady i zabezpieczenia finansowego. Jednakże zapał i zaangażowanie TPMZR oraz kierownika ośrodka Bogusława Abramka było podstawą do podjęcia przez PPRN w Rawie uchwały Nr 141 z dnia 26 listopada 1965 roku powołującej do życia Muzeum Ziemi Rawskiej, którego statut zatwierdzono w myśl ustawy z dnia 15 lutego 1962 roku o ochronie dóbr kultury i muzeach.
Do lipca 1966 roku siedzibą muzeum była nadal baszta zamkowa, a dalszy rozwój placówki uzależniony był od zmiany lokalu.
Dzięki staraniom ówczesnego przewodniczącego PPRN w Rawie Janusza Łukasiewicza, muzeum otrzymało na swoją siedzibę pomieszczenia dawnego Kolegium Jezuickiego, przylegającego do późnobarokowego Kościoła Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. Do dyspozycji placówka otrzymała 3 sale ekspozycyjne, korytarz, magazyn, pracownię fotograficzną, pokój administracyjny o łącznej powierzchni ok. 300 m².
Uroczystego otwarcia muzeum dokonano 22 lipca 1966 roku, a działalność zainaugurowano wystawą "Dzieje Ziemi Rawskiej", składającą się z części historycznej, etnograficznej i archeologicznej. Autorem wystawy był Jerzy Augustyniak, ówczesny kierownik muzeum.
Nowa ekspozycja, urządzona na dużej powierzchni była okazała pod względem formy, lecz stosunkowo uboga w materiał zabytkowy. Wynikało to z krótkiego czasu dzielącego moment narodzenia się pomysłu utworzenia muzeum do jego powstania.
Korzystna lokalizacja /rynek/, dogodne warunki ekspozycyjne i wsparcie wielu osób sprzyjały rozwojowi placówki, co przełożyło się na wzrost zatrudnienia /z 2 pracowników w 1966 r. do 7 w 1969 r./, wzrost liczby eksponatów /z 1903 w 1966 r. do 2994 w 1971 r./ oraz wzrost liczby zwiedzających /z 2763 w 1966 r. do 4426 w 1971 r./. Utworzono nowy dział historii, natomiast w związku z pozyskaniem sporej liczby obrazów, pochodzących z pleneru malarskiego w Rawie w 1968 roku, powstał skromny zaczątek działu sztuki.
Funkcjonowaniu muzeum towarzyszyło gromadzenie księgozbioru biblioteki muzealnej, który stanowił zaplecze dla prac dokumentacyjnych, jak również był pomocny w opracowywaniu scenariuszy wystaw. Stan księgozbioru w latach 1966 - 1969 zwiększył się ze 137 do 1271 voluminów.
Szczególną rolę w tworzeniu biblioteki odegrali: kierownik muzeum Piotr Zaręba, który opracował politykę gromadzenia księgozbioru i zorganizował warsztat bibliograficzny oraz Anna Krajewska, która kontynuując jego dzieło, przez wiele lat prowadziła bibliotekę.
Zgodnie ze statutem muzeum prowadziło działalność wystawienniczo - oświatową. Oprócz wystaw stałych, które systematycznie modernizowano poprzez dołączanie napływających zabytków, prowadzono również ożywioną działalność w zakresie wystawiennictwa czasowego. Spośród wystaw zorganizowanych w tym czasie na szczególną uwagę zasługiwały wystawy etnograficzne, głównie pokonkursowe, takie jak: "Sztuka ludowa ziemi rawskiej" /1968 r./, "Sztuka ludowa ziemi łódzkiej" /1969 r./, "Wycinanka i ozdoby papierowe" /1971 r./.
Wystawy czasowe organizowano również w komnatach baszty zamkowej, jednak specyfika pomieszczeń i istniejących tam warunków ograniczały zarówno tematykę, jak i czas ich udostępniania. Do ważniejszych wystaw, tam zorganizowanych, należały: "Badania archeologiczne zamku" /1971 r./, "Rozwój urbanistyczny miasta Rawy" /1971 r./ "Jak wyglądał zamek rawski" /1972 r./.
Od chwili powstania muzeum podjęło systematyczną działalność oświatową poprzez organizowanie kameralnych koncertów muzyki poważnej, spotkań autorskich i naukowych, cykli odczytów, głównie z zakresu historii i kultury regionu, wygłaszanych przez pracowników muzeum czy zaproszonych gości.
Uzupełniającą formą były projekcje filmów oświatowych, które towarzyszyły tematycznie wystawom lub odczytom.
Działalność naukowa muzeum koncentrowała się zasadniczo w dwóch działach: archeologii i etnografii. Szczególnie duże osiągnięcia miał w tym zakresie dział etnografii, który prowadził wielokierunkowe badania nad kulturą materialną, sztuką ludową i obrzędowością.
W zakresie archeologii przeprowadzono stacjonarne badania kilku stanowisk archeologicznych oraz badania powierzchniowe, rejestrujące szereg stanowisk dotychczas nieznanych.
Prace w dziale historii koncentrowały się wokół przygotowań do konkursów historycznych, dostarczających wiele interesującego materiału.
Dynamiczny rozwój placówki, rozszerzenie form pracy muzealnej, zarówno w zakresie działalności oświatowej, jak i naukowo - badawczej oraz regularne poszerzanie zbiorów sprawiło, że z czasem istniejąca sytuacja lokalowa stała się niewystarczająca i tym samym przysparzała trudności w prowadzeniu bieżącej pracy. Dlatego też już na początku lat 70-tych czyniono starania w celu pozyskania na potrzeby muzeum innych obiektów. I tak w latach 1977 - 1978 placówka wzbogaciła się o 2 pomieszczenia: magazyn zbiorów etnograficznych przy ul. Warszawskiej oraz bibliotekę na Placu Świerczewskiego /obecnie Plac Piłsudskiego/, gdzie mieści się do dziś.
W 1981 r. muzeum zmuszone było opuścić niedawno wyremontowane pomieszczenia kolegialne na rzecz właściciela obiektu - władz kościelnych. W tej sytuacji decyzją Naczelnika Miasta Rawy Maz., Leszka Czyżewskiego, z dnia 5 listopada 1981 roku Muzeum Ziemi Rawskiej na swoją siedzibę otrzymało willę przy ulicy Łowickiej 26, wybudowaną w 1930 roku dla dyrektora Rawskiego Syndykatu Rolniczego - Tadeusza Frankiewicza.
Budynek ten, przekazany muzeum, znajdował się w bardzo złym stanie technicznym i wymagał generalnego remontu. Prace adaptacyjne trwały ponad 2 lata i okupione były wysiłkiem pracowników muzeum. Tu muzeum miało do dyspozycji pomieszczenia o łącznej powierzchni użytkowej 269 m², w tym cztery sale ekspozycyjne o powierzchni ok.110 m². Na terenie działki znajdował się również budynek gospodarczy, który planowano przeznaczyć na salę stałych wystaw etnograficznych.
Uroczyste otwarcie wyremontowanych pomieszczeń muzealnych nastąpiło 19 grudnia 1984 roku dwoma wystawami stałymi: "Salonik z przełomu XIX i XX wieku" i "Izba chłopska regionu rawskiego" oraz wystawą czasową poświęconą twórczości uznanego rzeźbiarza ludowego, Mieczysława Żeglińskiego.
W nowej siedzibie muzeum kontynuowało swoją działalność, zawieszoną na czas remontu w latach 1982 - 1984. Do trzech działów merytorycznych: archeologii, etnografii i historii, dołączyły: numizmatyka, sztuka i dział oświatowy.
Systematycznie zwiększała się liczba eksponatów, w związku z czym w 1990 roku pozyskano nowy lokal na magazyn zbiorów etnograficznych przy ul. Kościuszki /świetlica w budynku administrowanym przez Urząd Gminy Rawa Maz./, gdzie mieścił się do 2001 roku. Następnie zbiory przeniesiono do wyremontowanych piwnic Miejskiej Biblioteki Publicznej, przy ul. Wyszyńskiego.
Zwiększała się też liczba wykwalifikowanych pracowników, dzięki którym muzeum rozszerzało zakres i formy działalności. W szczytowym momencie zatrudnienie wynosiło 9 osób /lata 80-te/, w latach 90-tych stopniowo ulega zmniejszeniu /do 5 etatów dziś/.
Jedną z form działalności muzeum jest udostępnianie posiadanych zbiorów społeczeństwu poprzez przygotowywanie wystaw stałych i czasowych. Jednocześnie współpracuje z innymi tego rodzaju placówkami, wypożyczając wystawy lub eksponaty.
W ramach działalności wystawienniczej muzeum zorganizowało wiele ciekawych i różnorodnych pod względem tematycznych wystaw, z których ciekawsze to: "Najnowsze odkrycia archeologiczne na Mazowszu Zachodnim", 1988 r.; "Grafika i rysunek Jacka Frączaka", 1988 r.; "Malarstwo Mariana Wawrzenieckiego", 1991 r.; "Spadkobiercy Czingis - Chana", 1992 r.; "Świat obok nas. Obrazy i fotografie Andrzeja K. Bieńkowskiego", 1995 r.; "Rawa w kolorze sepii", 1998 r.; "Nikifor - malarz z Krynicy", 2001 r.; "Jacek Malczewski - obrazy symboliczne", 2005 r.
Oprócz konkursów etnograficznych, skierowanych do twórców ludowych /np. "Ginące zawody",1995 r./ muzeum było organizatorem konkursów, przeważnie plastycznych i fotograficznych, adresowanych do dzieci i młodzieży /cykliczny "Konkurs na szopkę ludową" , "Makieta Zamku Książąt Mazowieckich", 2003 r./.
Działalność oświatowa to przede wszystkim lekcje muzealne, związane tematycznie z aktualnymi wystawami, odczyty, prelekcje, cykle wykładów / Studium wiedzy o regionie - we współpracy z Towarzystwem Przyjaciół Rawy Mazowieckiej /wcześniej TPMZR/, 1987 r.; Krótki kurs historii sztuki, 1991-1993 r. oraz 2004-2008 r./, warsztaty z udziałem twórców ludowych regionu rawskiego / "Pisanka wielkanocna", "Wycinanka rawska", "Kwiaty z papieru i bibuły", "Palmy wielkanocne", "Haft ludowy".
Muzeum było też współorganizatorem sesji popularnonaukowych: "Pasek jako kronikarz XVII wieku", 1987 r.; "Kitowicz - badacz niedoceniany", 1994 r.; "Rawa - Pasjoniści - O. Bernard Kryszkiewicz w latach okupacji 1939 - 45", 1996 r.
W ramach działalności wydawniczej muzeum opracowało i wydało szereg folderów informacyjnych, katalogów wystaw /m.in. poświęcone twórczości rzeźbiarza Mieczysława Żeglińskiego, malarza rawskiego - Stefana Jasińskiego, grafika - Jacka Frączaka/, katalogów jubileuszowych, plakatów i afiszy do wystaw.
Obok wyżej wymienionych form działalności, muzeum stale realizuje inne zadania statutowe, takie jak: działalność badawcza, pozyskiwanie zbiorów i ich naukowe opracowywanie, zabezpieczanie i konserwacja. Obecnie zbiory rawskiego muzeum liczą ponad 5872 eksponatów, w tym przeszło 2184 znajduje się w dziale etnograficznym, który jest największym działem muzeum, posiadającym obszerną kolekcję tkanin użytkowych i dekoracyjnych, sprzęt gospodarstwa domowego i rolniczy, a także zabytki z zakresu sztuki ludowej i plastyki obrzędowej /w tym największą w Polsce kolekcję rzeźb i płaskorzeźb twórcy ludowego - Mieczysława Żeglińskiego/.
Bogato reprezentowany jest również dział numizmatyczny liczący 1927 muzealiów. Do ciekawych zabytków z tego działu należą: skarb ze Studzianek, na który składają się m.in. trojaki Stefana Batorego, trojaki koronne Zygmunta III, grosze pruskie Zygmunta Starego czy grosze litewskie Zygmunta Augusta; skarb z Bielin zawierający między innymi szóstaki i orty z czasów Jana Kazimierza i Jana III oraz najcenniejszy, skarb 61 monet z XIV wieku, znaleziony na terenie ogródków działkowych w Rawie, a wśród nich rzadkie brakteaty wybite prawdopodobnie przez Ziemowita III i IV na Mazowszu.
Najciekawszym zabytkiem z zakresu archeologii /947 ekponatów/ jest miecz żelazny, obusieczny z III-IV w. n.e., odkryty przypadkowo podczas orki pól w Annosławiu k/Cielądza.
W dziale historycznym /451 eksponatów/ gromadzone są przede wszystkim dokumenty związane z przeszłością Rawy i byłego powiatu rawskiego. Do ciekawszych regionaliów zaliczyć należy pisma urzędowe władz administracyjnych z I poł. XIX w., okresu międzywojennego, II wojny światowej czy dokumenty dotyczące ruchu oporu. Dużą wartość posiadają mapy z XIX i początku XX wieku, sztandary i chorągwie m.in. Chorągiew PSL Ziemi Rawskiej z okresu międzywojennego. Ważne miejsce w zbiorach zajmują również militaria.
Dział sztuki /306 ekponatów/ obejmuje malarstwo i grafikę współczesną oraz kolekcję mebli salonowych. Do najcenniejszych prac malarskich przechowywanych w muzeum należy "Portret damy" R. Polloga z 1932 roku, "Zamek w Rawie" Mariana Wawrzenieckiego z 1921 roku, "Mgły" Stefana Jasińskiego z 1927 roku.
Biblioteka naukowa, której księgozbiór liczy przeszło 10 978 voluminów, zawiera wiele cennych pozycji z zakresu muzealnictwa i ochrony zabytków, archeologii, historii, numizmatyki, etnografii i sztuki. Na szczególną uwagę zasługują wydawnictwa i materiały dotyczące Rawy i regionu.
Muzeum Ziemi Rawskiej w przeciągu minionych 40 lat kierowali:
Obecnie Zarządcą Muzeum Ziemi Rawskiej jest dr Marcin Broniarczyk
Każdy z dyrektorów, jak również pracujących tu muzealników, w miarę możliwości i warunków, w jakich przyszło im działać, starał się wzbogacić dorobek muzeum i kontynuować dzieło poprzedników, tym samym przyczyniając się do dalszego rozwoju placówki.
W artykule wykorzystano materiały archiwalne i fotograficzne znajdujące się w zborach Muzeum Ziemi Rawskiej.
Anna Pawłowska
Marzena Grzyb
Zdobycie koszar rosyjskich w Rawie przez oddział Antoniego Jeziorańskiego.
(fragmenty z "Pamiętników Jenerała Antoniego Jeziorańskiego. Powstanie R. 1863, cz.1)
"O godzinie czwartej po południu wymaszerowałem z tej wsi, udając się w pobliskie lasy skierniewickie. Założyłem w nich obóz o milę od miasta Rawy.
Siły oddziału mego wzrastały - mogłem już pomyśleć o działaniu większem. W tym celu zniosłem się z cywilnym naczelnikiem obwodu Rawskiego, żądając aby dostarczył mi planu sytuacyjnego miasta Rawy i ścisłego obliczenia siły znajdującej się tamże załogi moskiewskiej.
[...] Piechoty mieli 628 ludzi - 60 kozaków, 18 żandarmów, razem ludzi 706.
Oddział mój liczył 154 strzelców, 160 kosynjerów, 60 kawalerji, razem 374 ludzi.
[...] Osądziłem że mogę uderzyć i zabrać Rawę.
[...] Nie więcej jak o ćwierć mili spotkaliśmy oddział powstańczy, prowadzony przez majora Śmiechowskiego [...] dowiedziałem się że ma w oddziale przeszło dwiestu ludzi.
[...] Dowództwo nad strzelcami oddałem Sokołowskiemu, nad kosynjerami Śmiechowskiemu, kawalerję Winnickiemu. Temu ostatniemu poleciłem [...] posłyszawszy pierwsze strzały nasze w tej chwili uderzyć [...] na koszary i najpierw stajnie opanować.
[...] O godzinie pół do dwunastej byliśmy pod miastem [...]. Koszary piechoty moskiewskiej, na krańcu miasta położone, ukazały się nam po lewej stronie.
[...] w koszarach oświetlono tak na dole, jak i na pierwszem piętrze i że niezwykły tam ruch panuje.
[...] Kosynjerów umieściłem za wzgórzem, dobrze ich osłaniającem, w pobliżu po prawej stronie koszar. Strzelcy stali po lewej stronie, także w pozycji zasłoniętej pagórkiem. Kazałem im wejść na pagórek. Ledwie wykonali mój rozkaz, Moskale z przygotowanych na ten cel dziur w ścianach budynku dali ognia [...] Tyraljerzy moi zaczęli strzelać do okien i dziur w ścianach. Moskale odpowiadali nie wychylając się z budynku.
[...] Niezadługo kosynierzy przynieśli słomę. Ludzie, wysłani do miasta, znieśli łuczywo, wióry stolarskie i cieniutkie suche deszczułki.
- Dzieci - zawołałem - niech każdy z was weźmie pęk słomy w jedną a w drugą rękę kosę, i bez zatrzymania się co który wyskoczyć może, biegnijcie pod koszary! Spalimy tych łotrów, kiedy tchórze boją się wyjść i bić się z nami.
[...] Wkrótce wszyscy znaleźliśmy się pod koszarami.
[...] Kosynjerzy poodrywali okiennice, okna wybili. [...] Godlewski, jakby szukał śmierci, stanął w jednem oknie i zaczął wzywać żeby się poddali. Obaczywszy go Moskale, tak bez żadnej osłony stojącego, dali ognia. Dwie kule pierś mu przeszyły.
- Niech żyje Polska! - były ostatnie słowa z całej duszy miłującego ojczyznę młodzieńca.\
[...] Zabłysły gorejące już na ten cel łuczywa, słoma w około koszar buchnęła płomieniem. Dorzucali deski, wióry - w jednej chwili ogień objął cały drewniany budynek. Moskale zaczęli wybijać drzwi. Tak się byli silnie z wewnątrz zatarasowali, że teraz wydostać się szybko nie mogli. Wyskakiwali z okien pierwszego i drugiego piętra. Kosynierzy obaczywszy kilku swoich poległych, zaczęli niemiłosiernie ciąć Moskali świeżo wyostrzonemi kosami...
[...] Musiałem zatem [...] ich do opamiętania i posłuszeństwa przyprowadzić, w czem mi Śmiechowski dzielnie dopomógł, jakoż i inni oficerowie.
[...] opuściłem Rawę o godzinie czwartej rano [...]. Zdobyłem kilkadziesiąt sztuk karabinów, kilkanaście koni, cokolwiek amunicji i białej broni. Oddział stracił, oprócz Godlewskiego, 4 strzelców i 2 kosynjerów zabitych, 11 rannych, między którymi dowódca strzelców Sokołowski. Dzielny ten oficer , widząc śmierć Godlewskiego, skoczył oknem do koszar z pałaszem w ręku i tam przez Moskali bagnetami skłuty, ze trzydzieści ran odniósł. Rannych kazałem odwieść do okolicznych wsi. Księdzu w Rawie dałem polecenie aby pogrzebał zabitych."
Powiat rawski należał do dość żywotnych regionów etnograficznych i stanowił bazę dla działań Wydziału Oświaty i Kultury Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Rawie Mazowieckiej w celu wydobywania twórczości ludowej, sprawowania opieki nad twórcami i upowszechniania sztuki ludowej. Wspólnie z Wydziałem Kultury prace badawcze i penetracyjne na terenie ziemi rawskiej prowadziło istniejące od 1961 r. Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Ziemi Rawskiej. Celem Towarzystwa była ochrona duchowego i materialnego dorobku regionalnego i popularyzowanie o nim wiedzy. Owocem pierwszego okresu jego działalności było utworzenie ośrodka muzealnego w odbudowanej baszcie Zamku Książąt Mazowieckich. Oficjalne otwarcie ośrodka odbyło się w dniu 12 maja 1963 r.
Towarzystwo oraz ludzie skupieni wokół niego, tacy jak: Aleksander Klimkiewicz - Inspektor Szkolny, Stefania Bednarek - pracownik Wydziału Kultury, Józef i Mirosława Jastrzębscy - etnografowie, pracownicy Muzeum w Tomaszowie Maz., Antonina Legutowska, Janina Przyborkowa i Jadwiga Składowska - twórczynie ludowe oraz wiele innych osób, zaangażowanych było w terenowych pracach penetracyjnych w regionie, mających na celu badanie całego powiatu, pozyskiwanie zabytków historycznych i etnograficznych.
Pierwsza wzmianka o Rawie jako o mieście pochodzi z dokumentu z 3 września 1321 r. Tego dnia zjechali do Rawy - arcybiskup gnieźnieński Janisław i biskup poznański Domarat. Spotkanie, które odbyło się w kościele parafialnym św. Piotra i Pawła, miało na celu wyznaczenie granic pomiędzy diecezjami - włocławską i płocką. Świadkami tego spotkania było piętnastu kanoników. Dokument ten wystawiony w "mieście Rawa" jest wyraźnym stwierdzeniem, że Rawa była już wówczas miastem.
"Nazwa notowana w XIII w. /Raua, 1228/. W XIV w. rozróżniano Rawę Nową i Starą /Ravam Novam et Antiquam, 1374/. Miasto leży nad rzeką Rawką, która dawniej zwana była Rawą /in Flavio, qui Rava wlgariter nuncupatur, 1278/. Od rzeki została nazwana osada nad nią położona. Nazwa rzeki wskazywała na spokojny bieg wody. Rdzeń, od którego nazwa pochodzi, znany jest z wielu języków indoeuropejskich. W językach słowiańskich zachował się w nazewnictwie wodnym. Zestawia się go z litewskim rova "pozostałość po powodzi", łotewskim rāwa "stojąca woda", dawnym germańskim rāva "spokojny , łagodny"."
Kazimierz Rymut, Nazwy miast Polski, 1987 r.
Podczas pożaru w dzielnicy żydowskiej, który miał miejsce w dniu 30 marca 1861 r., całkowicie spłonęło 120 budynków a 10 zostało poważnie uszkodzonych. Bez dachu nad głową oraz bez środków do życia ( w domach znajdowały się warsztaty rzemieślnicze) pozostało 513 rodzin żydowskich, w sumie 1700 osób.
Ludność żydowska została zwolniona od podatku koszernego oraz od opłat na szpital żydowski, otrzymała pomoc finansową, żywność i odzież.
Przy odbudowie dzielnicy żydowskiej władze powiatu postulowały o uregulowanie głównej ulicy - Jerozolimskiej. Planowano odbudowanie na miejscu drewnianych parterowych domków, domów jednopiętrowych murowanych oraz poszerzenie głównej ulicy. Ze względu na brak funduszy ludność żydowska nie podporządkowała się zarządzeniom o regulacji ulicy Jerozolimskiej.
Gród kasztelański w Rawie powstał prawdopodobnie w latach 1298 - 1313. W dokumencie Siemowita II księcia mazowieckiego, wystawionego w 1313 roku, po raz pierwszy występuje w źródłach kasztelan rawski Przedsław.
Wzniesienie w Rawie grodu kasztelańskiego przyczyniło się niewątpliwie do rozwoju samej miejscowości, wzrostu liczby ludności i jej znaczenia, skoro Siemowit II ustanowił ją stolicą przyznanego mu obszaru.
Szybki rozwój Rawa zawdzięczała również nowej drodze toruńsko – lwowskiej przechodzącej przez Rawę.
Wraz z rozwojem Rawy następował upadek Białej, w której zapewne już w XII w. znajdował się gród kasztelański, i któremu podlegała Rawa.
Ostatnia wzmianka o urzędzie kasztelana bialskiego pochodzi z 1334 r.
Pierwsze ślady obecności Żydów w Rawie sięgają XV w. Miasto wymienione jest też w spisie skupisk żydowskich z 1507 r. W XVI wieku przez wiele miast Rzeczypospolitej przeszła fala oskarżeń o popełnienie przez Żydów mordów rytualnych. Oskarżenia te były oparte na fałszywym przekonaniu, że wyznawcy judaizmu potrzebują krwi chrześcijańskiej dla celów rytualnych i w celu jej pozyskania co jakiś czas zabijają dziecko. W 1547 roku w Rawie, dwóch Żydów oskarżonych o porwanie, torturowanie i zamordowanie syna rawskiego krawca, spalono na stosie, a resztę ludności żydowskiej wygnano z miasta "na wieki…, że i po dziś dzień żaden tam mieszkać nie może" (S.A. Hubicki). Od tego wydarzenia Żydzi mieli zakaz osiedlania się w obrębie miasta.
W II połowie XVIII wieku, w celu poprawy stanu gospodarczego miasta, na przedmieściach Rawy, na gruntach wsi Zamkowa Wola , starosta rawski Franciszek Lanckoroński założył niewielką osadę żydowską . W roku 1789 osada liczyła 150-200 osób. Nowi osadnicy zajmowali się handlem i rzemiosłem. Szybko też stali się groźną konkurencją dla rawskich chrześcijan. W 1799 roku wieś została włączona w obręb miasta. Nowa dzielnica miasta została nazwana Żydowskim Miastem a szeroka ulica nazwana ulicą Jerozolimską.
Samodzielna gmina żydowska powstała w II połowie XIX w. W 1897 roku liczyła 2774 osoby, co stanowiło 49 % ogółu mieszkańców.
W okresie międzywojennym Żydzi stanowili około 40 % ogółu mieszkańców.
W pierwszych dniach II wojny światowej mieszkało w Rawie około 2500 Żydów. W obawie przed represjami wielu z nich zbiegło z miasta, na próżno szukając schronienia w innych miejscowościach. W dniu 10 września 1939 roku na rynku w Rawie zostało rozstrzelanych 40 osób, w tym 23 Żydów, za rzekome zabicie dwóch niemieckich żołnierzy.
W marcu 1941 roku utworzono w Rawie Mazowieckiej getto. Składało się z dwóch części. Jedna część getta powstała przy ulicy Łowickiej. Druga część getta znajdowała się w dzielnicy żydowskiej. W getcie przeważała ludność pochodzenia żydowskiego z Rawy i pobliskich miejscowości. Latem 1942 r., na terenie zamku gestapo i żandarmeria rozstrzelała 17 Żydów należących do Rady Żydowskiej. W październiku 1942 r. w getcie przebywało około 4000 Żydów. Likwidacja getta rozpoczęła się 27 października 1942 r. Dzień wcześniej przywieziono do Rawy około 4000 Żydów z getta w Białej Rawskiej. Większość została wywieziona do obozu zagłady w Treblince. Podczas akcji likwidacyjnej rozstrzelano 70 osób.
Po wyzwoleniu, w październiku 1945 roku w Rawie przebywały 33 osoby pochodzenia żydowskiego, które w niedługim czasie opuściły miasto.
Cmentarz żydowski ulokowany przy ulicy Żydomickiej został założony pod koniec XVIII wieku. Zniszczony podczas II wojny światowej i w latach powojennych. Do dnia dzisiejszego zachowały się tylko nieliczne fragmenty nagrobków.
Po śmierci Władysława II, ostatniego księcia z zachodniej linii Piastów mazowieckich i krótkich walkach o sukcesję, księstwo rawskie weszło w skład państwa polskiego.
7 grudnia 1462 roku król Kazimierz Jagiellończyk przybywszy do Rawy wystawił akt inkorporacyjny wcielający ziemię rawską do Korony oraz potwierdzenie praw i przywilejów jej mieszkańców a dzień później odrębnym dokumentem potwierdził prawa i przywileje miasta Rawy.
14 grudnia 1462 roku król udał się do Gostynina, gdzie wystawił przywilej wcielający ziemię gostynińską do Korony a 20 grudnia wydał przywilej dla Gostynina.
Z ziem wcielonych a więc rawskiej, gostynińskiej i bełskiej, utworzone zostało województwo rawskie – jedno z najmniejszych województw w Koronie.
Całe księstwo rawskie (z wyjątkiem ziemi sochaczewskiej będącej we władaniu księżnej Anny) znalazło się wówczas w granicach państwa polskiego.
Na podstawie ustawy z 9 kwietnia 1938 r., z mocą obowiązującą od 1 kwietnia 1939 r. powiat rawski został włączony do obszaru województwa łódzkiego. Powiat rawski składał się z 3 miast: Rawa Mazowiecka. Biała Rawska, Nowe Miasto oraz 14 gmin wiejskich: Boguszyce, Budziszewice, Czerniewice, Góra, Gortatowice, Inowłódz, Lubochnia, Lubania, Marianów, Rzeczyca, Regnów, Stara Wieś, Wałowice, Żelechlinek.
Rawa zmieniła nazwę na Rawa Mazowiecka a powiat rawski na rawsko-mazowiecki. Miało to zapobiec omyłkom, gdyż istniało miasto powiatowe o podobnej nazwie Rawa Ruska w województwie lwowskim.
Z dniem 1 lipca 1924 r. przyłączone do Rawy zostały: wieś Rawska Wola, osada Tatar z gminy Boguszyce, wieś Aleksandrówka, wieś Kółko Mniejsze i kolonia Zamkowa Wola należące dotychczas do gminy Regnów.
Reforma administracyjna z dnia 1 stycznia 1999 r. wprowadziła ponownie, zlikwidowany w 1975 r., szczebel powiatowy. W skład powiatu rawskiego wchodzą: Miasto Rawa Mazowiecka, Miasto i gmina Biała Rawska oraz gminy: Cielądz, Rawa Mazowiecka, Regnów i Sadkowice.
Z 1334 r. pochodzi pierwsza wzmianka o funkcjonowaniu szkoły parafialnej w Rawie, która niewątpliwie związana była z kościołem parafialnym p.w. apostołów Piotra i Pawła. Rektorem szkoły w tym czasie był niejaki Marcin, który jednocześnie był pisarzem w kancelarii Siemowita II.
O poziomie rawskiej szkoły mogła świadczyć liczba studentów z Rawy na Uniwersytecie Krakowskim. W XV w. studiowało na nim 43 studentów a w XVI w. 59. Dawało to Rawie drugie miejsce na Mazowszu po Warszawie. Absolwentami szkoły parafialnej byli m. in. "mistrz Walenty z Rawy", który zrobił karierę uniwersytecką (dziekan wydziału filozoficznego na Uniwersytecie Krakowskim), Stanisław z Rawy "mistrz nauk wyzwolonych", autor traktatów astrologicznych poświęconych zaćmieniu słońca.
Ogród spacerowy o charakterze parku angielskiego założony został w latach 1823-1836, na tyłach zabudowań pojezuickich, na gruntach osuszonych po regulacji rzeki Rawki.
Protokół rewizji miasta z 1836 r. podaje: "W miejscu gdzie dziś jest piękny ogród spacerowy, wiele przyjemności publiczności rawskiej przynoszący, w roku 1823 było tylko nieprzystępne błoto, a że zawalona była Rawka, w rozmaitych kierunkach siłą swoje koryto przedzierać musiała... Ogród ten pod względem natury, perspektywy wodnej, obszerności i pięknych alei może się liczyć do jednego z lepszych ogrodów w naszym kraju. Ogród ten dziś jest ozdobiony licznymi alejami i rozłożystymi drzewami, które dostateczny cień nadają dla spacerujących...".
Głównym walorem parku jest przepływająca rzeka Rawka. Drewniany most przerzucony przez rzekę jest punktem widokowym na obie części ogrodu. Niegdyś park zajmował powierzchnię 6,5 ha.
W okresie międzywojennym park przeżywał największą świetność. Tutaj odbywały się imprezy plenerowe, festyny loterie itp.
We wrześniu 1939 r. mieścił się tutaj obóz dla jeńców polskich. Częściowo zniszczony podczas wojny w wyniku działań zbrojnych i wycinki drzew na opał przez mieszkańców Rawy.
Huragan, który przeszedł przez miasto w dniu 15 maja 1958 r. poczynił wielkie spustoszenie w parku. Zniszczony został prawie całkowicie starodrzew. Do dnia dzisiejszego zachowały się nieliczne egzemplarze.
16 września 1978 r. park został wpisany do rejestru zabytków.
Na terenie parku, według zachowanej dokumentacji fotograficznej, znajdowały się dwie altanki. Jedna, mniejsza, uległa zniszczeniu w latach 80-tych a druga, większa, po zawaleniu się w 2002 r. została odbudowana w pierwotnym kształcie w 2003 r.
W latach 2004–2008 zabytkowy park miejski poddany został gruntownej rewaloryzacji. Uporządkowano również koryto rzeki Rawki. W 2009 r. przebudowano schody i centralne wejście do parku od Placu Piłsudskiego. Park stał się miejscem odpoczynku i relaksu również dla osób starszych i niepełnosprawnych. W 2006 r. ścieżka rowerowa połączyła park ze zbiornikiem "Tatar".
Na podstawie ustawy tymczasowej z dnia 2 sierpnia 1919 r., z przedwojennych guberni utworzono województwa jako władze administracyjne drugiej instancji. Na mocy tego aktu powstały województwa: warszawskie, białostockie, kieleckie, lubelskie i łódzkie. Powiat rawski znalazł się w granicach województwa warszawskiego.
Kompleks południowo-zachodniego Mazowsza, składającego się początkowo z ziemi rawskiej i sochaczewskiej, a od 1351 r. i gostynińskiej. Niewiele znaczące miasto Rawa urosło za czasów Siemowita II do rangi stolicy odrębnego księstwa.
W okresie od lipca do grudnia 2004 r. na trasie obwodnicy Rawy Mazowieckiej przeprowadzono archeologiczne badania wykopaliskowe. Cały projekt finansowała Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad w Warszawie, Oddział w Łodzi. Prace archeologiczne przeprowadziło Przedsiębiorstwo Archeologiczno - Konserwatorskie KAIROS- PLUS z Łodzi. Badaniami kierowała archeolog Katarzyna Zagórska.
W Rawie Mazowieckiej w pasie rozgraniczenia obwodnicy zarejestrowano na podstawie uprzednich badań powierzchniowych i sondażowych dwa stanowiska archeologiczne oznaczone w rejestrze numerami 3 (w pobliżu obecnego skrzyżowania aż do koryta Rawki z wiaduktem) i 38 (w okolicy osiedla mieszkaniowego na tak zwanym "Sójczym Wzgórzu").
W wyniku archeologicznych badań wykopaliskowych odsłonięto wiele reliktów przeszłości od czasów znacznie wyprzedzających istnienie miasta. Wskazuje to na znaczną atrakcyjność środowiska naturalnego sprzyjającego osiedlaniu się człowieka już w czasach prehistorycznych. Duże znaczenie miała w tym przypadku rozległa dolina rzeki Rawki. Na obszarze stanowiska nr 3 stwierdzono istnienie osadnictwa w trzech głównych epokach dziejowych. Jako pierwszą zarejestrowano fazę osadnictwa trwającą od około przełomu III/II wieku przed naszą erą do początków III wieku naszej ery. Okres zasiedlenia obejmował więc prawdopodobnie nieprzerwanie czas około 500 lat. Egzystowała tu wówczas osada ludności zajmującej się rolnictwem, hodowlą, produkcją ozdób z rogu, kości oraz z brązu przeznaczoną na handel.
Druga faza osadnictwa na stanowisku nr 3, zaczyna się po długiej przerwie dopiero na przełomie XI/XII wieku naszej ery. Osadnictwo to trwało do Xv wieku. Istniała tu wówczas osada, która niewątpliwie była zarodkiem późniejszego miasta. Jej ludność zajmowała się głównie rolnictwem. Wydaje się, że było to dość dobrze egzystujące społeczeństwo. W trakcie badań znaleziono szereg ozdób ze srebra, brązu i rogu co świadczy o dostatku. Osada ta niewątpliwie związana z centrum władzy, jaką był zamek książąt mazowieckich.
Trzecia, trwająca do dziś faza osadnicza to czasy wczesno nowożytne i nowożytne. Fazę tę datuje się od XVI wieku po rozpoznany archeologicznie wiek XIX. Była to już osada typu miejskiego.
Nieco inaczej wyglądało zasiedlenie wysoko położonego płaskowyżu na "Sójczym Wzgórzu". Najstarsze osadnictwo zostało wyodrębnione na podstawie występowania licznych, niewielkich narzędzi i półproduktów krzemiennych. Wytwarzała je i użytkowała ludność z okresu neolitu (młodszej epoki kamienia). Była to tak zwana kultura pucharów lejkowatych nazwana tak od charakterystycznych dla niej naczyń glinianych. Fazę tę można datować na okres około 3500-3000 p.n.e.
Druga faza osadnicza związana jest z kulturą przeworską. Osada powstała nieco później niż na stanowisku 3. Prawdopodobnie założyła ją ta sama ludność. Osada trwała od początków naszej ery do początków III.
Ostatnia faza osadnicza wiąże się już z okresem nowożytnym. Najlepiej uchwytny archeologicznie był okres "potopu" szwedzkiego w latach 1655-1660.
Folder do wystawy "Rawa Mazowiecka od pradziejów po nowożytność. Badania archeologiczne na obwodnicy miejskiej w 2004 r." Muzeum Ziemi Rawskiej w Rawie Mazowieckiej, czerwiec - wrzesień 2012 r.
"Marsz głodnych" to głośna manifestacja bezrobotnych i chłopów małorolnych zorganizowana w dniu 25 lutego 1931 r. w Rawie Mazowieckiej przed siedzibą starostwa. Strajkujący domagali się m.in. przyznania odpowiednich zapomóg zimowych, umorzenia wszelkich długów i zwolnienia od podatków biednego chłopstwa, zapewnienia mieszkań i pomocy lekarskiej.
Ogółem w manifestacji uczestniczyło według różnych źródeł od 600 do 5000 osób.
"Szkodliwa nieregularność miasta obwodowego" była podstawą do opracowania w 1817 r. przez władze miejskie planu przebudowy miasta. W wyniku akcji regulacyjnej uporządkowano bieg ulic miejskich, zainstalowano latarnie, poszerzono rynek, na którym wzniesiono ratusz (1822-1824) oraz jednopiętrowe kamienice (1824-1828). Miasto zyskało również reprezentacyjny gmach komisji obwodowej (1824-1827) oraz szpital obwodowy (1829-1830). W 1823 r. na tyłach kolegium jezuickiego urządzony został ogród spacerowy o charakterze angielskiego parku. W ramach rządowego planu uprzemysłowienia założono fabrykę sukna w Tatarze pod Rawą i pobudowano domy dla sukienników na gruntach przeznaczonych na osadę fabryczną.
W chwili wybuchu II wojny światowej powiat rawski znajdował się w granicach koncentracji odwodu dowódcy armii "Prusy", której zadaniem było zabezpieczenie styku armii "Kraków" i armii "Łódź". Opór wojsk polskich na tym odcinku został przełamany przez siły niemieckie już 6 września. W dniu 7 września niemiecka 4 dywizja pancerna uporała się szybko w rejonie Lubochni ze słabymi i rozbitymi oddziałami 13 dywizji piechoty wchodzącymi w skład armii "Prusy".
Asfaltowa szosa prowadząca przez Rawę do Warszawy stanęła przed Niemcami otworem. Czołowe oddziały niemieckiej 4 dywizji pancernej osiągnęły wieczorem Rawę, Babsk, natomiast 8 września 1 dywizja pancerna zajęła Nowe Miasto. W tej sytuacji przez powiat rawski wiodły drogi odwrotu wojsk polskich do przeprawy na środkowej Wiśle.
Bezpośrednio po wejściu oddziałów Wermachtu Rawa Mazowiecka stała się widownią mordów i grabieży. W dniu 10 września za rzekomo "zabitych dwóch żołnierzy niemieckich" dokonano mordu na 40 osobach. Wśród ofiar było 23 Żydów i 17 Polaków. Tego samego dnia Niemcy utworzyli przejściowy punkt koncentracji dla jeńców wojennych i ludności cywilnej w Konopnicy. Drugi tymczasowy obóz został założony prawdopodobnie 20 września w parku miejskim w Rawie Mazowieckiej. Jego pierwszymi jeńcami było ok. 3000-4000 żołnierzy wziętych do niewoli po bitwie 17 września pod Sochaczewem. Liczba jeńców i ludności cywilnej w obozie wynosiła później ok. 15 000.
Kampania wrześniowa przyniosła w powiecie rawskim poważne straty osobowe – ok. 1118 ofiar w czasie działań wojennych i w wyniku mordów Wermachtu.
"Niektórzy powiadają, że tu, gdzie dzisiaj jest Anielska Góra, znajdował się kiedyś kościół pod wezwaniem Aniołów Stróżów. Księża ci odznaczali się wielkim bogactwem. Diabły spowodowały, że skarby te zapadły się , a nad nimi utworzyło się usypisko w kształcie góry, zwanej czasem Diabelską Górą. Ci panowie, którzy przeprowadzali na tej górze wykopaliska szukali skarbów, ale ich nie znaleźli"
/Violetta Krawczyk, Opowieści ludowe o Anielskiej Górze pod Rawą [w:]Łódzkie Studia Etnograficzne, T. XII, 1970 r./
"(...) na górze stał kościół zaprojektowany przez angielskich planistów; stąd nazwa Angielska Górka"
/Violetta Krawczyk , op.cit./
"Na górze żył pustelnik. Mieszkał w małym drewnianym domku, w którym był cały magazyn rozmaitych ziół. Pustelnik był bardzo dobrym, religijnym człowiekiem. Leczył okoliczną ludność, wspomagał radą i dobrym słowem. Ludzie nazywali go aniołem. Stąd górę , na której mieszkał, okrzyknięto Anielską. Dopiero Rosjanie zmienili słowo anioł na "angieł" i stąd poszła nazwa Angielska Góra"
/Violetta Krawczyk , op. cit./
"(...) Minęło tak może sto, może i dwieście lat, kiedy jednym razem zjawił się, nie wiedzieć skąd, pustelnik, który pomiędzy szczątkami murów zlepiwszy sobie mieszkanie osiadł na górze. Z tej pory ustały wszelkie w niej strachy i przeszkody, zapewne świątobliwymi pokonane modły, a lud z okolic, zasłyszawszy o bogobojnym starcu, zaczął się schodzić do niego w utrapieniach swoich. On chorych leczył, strapionych pocieszał, a nieszczęśliwych hojną wspierał jałmużną. Nie wiedząc imienia starca, wszyscy go - aniołem, a górę - anielską zwali (...)"
/Roman Zmorski, Podania i baśni ludu w Mazowszu (z dodatkiem kilku szląskich i wielkopolskich), Warszawa 1902/
"W jarze pod Rawą mieszkał diabeł Rawita. Usługiwał mu diabełek Rawitka. Razem psocili w okolicy. Pewnego razu zrobili podkop do zamku, z którego kradli dukaty. Nudzili się bardzo, więc dla urozmaicenia zatykali babom kominy, przewracali bryczki panów i sprawiali, że zapadały się pańskie wozy. Razu pewnego Rawita dowiedział się o ślicznej Anusi, która tkała w Rzeczycy piękne kobierce. Kazał przebrać się Rawitce za dworzanina i posłał go do Anusi z prośbą o utkanie kobierca. Posłał również karetę, aby sprowadzić do siebie Anusię. Sam przebrał się za księcia i osobiście powitał dziewczynę. Piękna tkaczka przygląda się księciu i widzi, że spod kołpaka sterczą Różki, a spod szaty ogon. Domyśliła się, że to diabeł, o którym wiele słyszała. Zaczęła się modlić do świętych aniołów, aby przyszli jej z pomocą. Zakotłowało się, Anusia oddaliła się, a aniołowie zasypali diabłów w jarze. Sypali, sypali i z tego nasypu powstała górka zwana Anielską"
/Violetta Krawczyk, op. cit./
"Bardzo dawno temu grasowała w okolicy Anielskiej Górki banda zbójów. Rozbójnicy napadali na okoliczną ludność. Ludzie błagali Boga o sprawiedliwość. Pewnego razu ich prośby zostały wysłuchane. Zerwał się silny wiatr, zaczął padać ulewny deszcz. Była to burza z piorunami. Wówczas musiał się spalić dom rozbójników. Pozostała po nim belka długości 3-4 metrów i piec."
/Violetta Krawczyk, op. cit./
"(...) Podczas okupacji Niemcy robili na Anielskiej Górze poszukiwania i dokopali się do lochu, w którym były okute drzwi. W tym czasie następowały wojska rosyjskie, więc nie zdążyli wyważyć tych drzwi i uciekli"
/Violetta Krawczyk, op. cit./
"(...) na górze tej stał był warowny zamek, a w zamku gnieździł się diabłu oddany zbójca z gromadą Łotrów, z którymi łupił naokoło kościoły, dwory i chaty, napadał po drogach podróżnych i niesłychane wyprawiał gwałty. Kiedy już nareszcie ludzie dłużej wytrzymać nie mogli i przebrała się miarka Bożej cierpliwości, przyszedł na zbrodniarzy dzień kary. W noc straszliwą, wpośród grzmiącej burzy i piorunów, ogień siarczysty spadł z nieba na zamek i zamienił go w zwaliska; zbójców zaś między płomieni, widomie diabli do piekieł porwali. [...] znaleźli się tacy, co pomnąc o skarbach niezmiernych przez zbójców w lochach zamku gromadzonych, zapragnęli je wynaleźć, ale czart, który teraz zamieszkał sobie w gruzach ogorzałych, tak ich przepłoszył, że niejeden tam więcej chodzić nie śmiał, a diabli wkoło góry wyprawiali co noc harce... [...]zdarzyło się, że do Rawy przywędrował kusy, w trójgraniastym kapelusiku, w pluderkach, pończoszkach, trzewiczkach, a chudy jak szczapa, cudak opowiadając, że umie skryte wynajdywać skarby.
[…]Mieszczanin rawski, do którego podtenczas góra należała, dał się skusić namowom kusego... [...]do wydobycia ich koniecznie potrzeba było szczerozłotej motyki i rydla, na to zaś całe mienie mieszczanina nie starczyło. Wkrótce jednak znalazło się w nim do spółki kilku łakomych sąsiadów. [...] Zadłużyli się po uszy..., aż wreszcie były gotowe: szczerozłoty rydel, oskard i motyka i ... poszli z kusym na górę. [...] kopali na przemian w piasku przez cały dzień; aż o północku dokopali się do ogromnego kamienia, pod którym, zapewniał kusy, miał się zaraz skarb ukazać. [...]żaden nie umiał dźwignąć ciężkiego głazu; wtedy sam kusy spuścił się w dół, wraz ze złotymi narzędziami. W tej chwili z wieży kościoła rawskiego wybiła godzina 12-ta... Góra zaczęła drżeć i grzmieć[...], płomień siarczysty z dymem buchnął z dołu i kusy diabeł ryknąwszy piekielnym śmiechem zapadł się ze wszystkim w ziemię, która się na powrót zawarła, jakby nigdy nie ruszona... Mieszczanie przywiedzeni do ostatniej nędzy, jedni się powieszali i potopili z rozpaczy, inni z żalu poumierali, inni poszli żebrać z tobołami po świecie. [...] I od tego to nieszczęśliwego wypadku góra diabelskiej dostała nazwisko."
/Roman Zmorski, op. cit./
"Na zamku w Rawie mieszkał diabeł Merdasiński. Był on synem kasztelanki sandomierskiej i wysokiego dostojnika z królestwa piekieł. Jego uroda szokowała wszystkie diablice w piekle, które się w nim namiętnie kochały. Z tego to powodu Lucyper miał dużo kłopotu. Wybuchały dość często kłótnie i bójki między diablicami zazdrosnymi o Merdasińskiego. Zawezwał go któregoś dnia Lucyper przed swój tron i powiada:
- Wiesz co ci powiem Merdasiu, idź ty lepiej na ziemię, to piekło będzie miało mniej kłopotów. Ty jesteś diabłem uczonym, więc między możnowładcami znajdziesz sobie dobrą robotę.
Merdasiński nie protestując wziął wszystkie swoje księgi uczone i zgodnie z poleceniem Lucypera na ziemię powędrował. Osiedlił się na Mazowszu, niedaleko włości swojej matki. Wziął się zaraz do pracy. Umyślił sobie stworzyć diabelski kalendarz. Skoro wszyscy święci taki mają, dlaczego nie mieliby mieć diabełkowie. Solidnie nad nim zaczął pracować. Z dnia na dzień, z roku na rok przybywało mu coraz więcej imion diabelskich, które według starszeństwa i rangi w odpowiednie dni i miesiące wpisywał. Skończyłby go z pewnością w niedługim czasie, gdyby nie kobiety. Był bardzo kochliwy i do miłości skory. Odziedziczył to po matce, która nawet w diabłach przebierała. Zakochał się w pięknej miecznikowej z Żydaczkowa Rawskiego. I wtedy o wszystkim zapomniał. Miecznikowa widząc rozkochanego w niej diabła, jak chciała wodziła go za nos. Ujrzawszy uczone księgi swego kochasia, w których ten od czasu do czasu grzebał i ją zaniedbywał, ze złością wyrzuciła je z zamku do rzeki. Ujrzał Merdasiński jaki los spotkał dzieło jego życia. Wyskoczywszy przez okno za księgami, w ostatniej chwili je złapał i uratował. Bojąc się przynieść je do domu, zakopał pod starą wierzbą przy drodze wiodącej z karczmy do Żydaczkowa. Idący tą drogą z karczmy któregoś dnia Kacper Ciepka położył się pod tą wierzbą, żeby trochę wytrzeźwieć. Gdy się obudził, zauważył, Ze w tym miejscu ziemia jest jakby trochę spulchniona. Pomyślał, że nic innego tylko ktoś pieniądze przed złodziejem pod wierzbą zakopał. Zaczął rozgrzebywać pospiesznie ziemię. Wtem oczy jego ujrzały worek, w którym znalazł zamiast upragnionych pieniędzy jakieś papierzyska. Ze złością przechodząc przez kładkę na rzece wrzucił je w jej nurt.
Po pewnym czasie miecznikowa porzuciła Merdasińskiego. Zrozpaczony diabeł przypomniał sobie o swoim niedokończonym kalendarzu. Jednak na próżno go szukał pod tą i innymi wierzbami.
Kalendarz diabelski przepadł jak przysłowiowy "kamień w wodzie". Szuka go do dziś. I tak baba zaprzepaściła diabelski kalendarz."
/Wiktoryn Grąbczewski, Diabeł polski w rzeźbie i legendzie, Warszawa, 1990/
"(...) Druga żona Siemowita Ludmiła, córka Bolesława II, śląskiego księcia na Ziębicach, słynęła z rzadkiej piękności. Znany z gwałtownego charakteru i nie pierwszej już młodości książę zazdrośnie strzegł urodziwej małżonki.
Tymczasem o młodej, spodziewającej się właśnie dziecka księżnie zaczęły krążyć plotki pomawiające ją o niewierność mężowi. Dotarły one do Siemowita za pośrednictwem jego siostry Eufemii, księżny cieszyńskiej. Książę uwierzywszy podejrzeniom wpadł w niepohamowany gniew i wtrąciwszy żonę do więzienia na grodzie rawskim począł dochodzić prawdy. Nie przekonały go jednak zeznania branych na tortury służebnic Ludmiły - Elżbiety, które zapewniały o niewinności swej pani. W połowie 1366r. księżna powiła w więzieniu syna - Henryka, a w kilka tygodni potem zginęła tragiczną śmiercią, uduszona z wyroku książęcego. Domniemanego kochanka Ludmiły schwytanego w Prusiech książę rozkazał włóczyć końmi, a następnie powiesić. W nowo narodzonym dziecku Siemowit nie chciał uznać swego syna. Niemowlę trafiło do domu jakiejś ubogiej kobiety spod Rawy. Tutaj chował się Henryk przez 3 lata. I oto pewnej nocy zjawili się dwaj zbrojni rycerze i uprowadzili ze sobą dziecko. Byli to wysłańcy przyrodniej siostry Henryka - Małgorzaty, córki Siemowita z pierwszego małżeństwa, a żony Kaźka, księcia słupskiego.
[...] Odtąd rósł Henryk na dworze swej przyrodniej siostry, otrzymując odpowiednie swemu stanowi wychowanie.
Gdy po latach doszło do spotkania syna z ojcem, starego księcia uderzyło wielkie podobieństwo rysów chłopca do jego własnych. Siemowit już dawniej zachwiany w swej pewności o wiarołomstwie żony i żałujący swego czynu teraz miał widomy dowód jej niewinności. Przywrócił syna do łaski, a pragnąc w jakiś sposób odkupić popełnioną niesprawiedliwość, praktykowanym szeroko w średniowieczu zwyczajem poświęcił go stanowi duchowemu..."
/Danuta Poppe, O młodym księciu biskupie i pięknej Ryngalle, [w:] Mówią wieki, nr 11, 1959 r.)/
Spotkanie z prof. Eugeniuszem Walczukiem o Janie Chryzostomie Pasku i jego "Pamiętnikach"
Biuletyn Informacji Bibliotecznych i Kulturalnych
Wojewódzkiej u Miejsckiej Biblioteki Publicznej w Łodzi
W kaplicy św. Michała został pochowany Siemowit V, który zmarł w dniu 16 lutego 1442 r.
Obraz Matki Boskiej Pocieszenia z kaplicy św. Michała, po pożarze fary w 1765 r., został przeniesiony do kościoła Augustianów (kościół oo. Pasjonistów) i umieszczony w ołtarzu głównym, gdzie znajduje się do dzisiaj.
Pamiątką po farze św. Piotra i Pawła jest też XIV – wieczna chrzcielnica, która została przeniesiona po pożarze do kościoła jezuickiego (dzisiaj Kościół NP NMP).
Fara była również miejscem odbywania sejmików ziemskich województwa rawskiego.
"Nazwa notowana w XIII w. /Raua, 1228/. W XIV w. rozróżniano Rawę Nową i Starą /Ravam Novam et Antiquam, 1374/. Miasto leży nad rzeką Rawką, która dawniej zwana była Rawą /in Flavio, qui Rava wlgariter nuncupatur, 1278/. Od rzeki została nazwana osada nad nią położona. Nazwa rzeki wskazywała na spokojny bieg wody. Rdzeń, od którego nazwa pochodzi, znany jest z wielu języków indoeuropejskich. W językach słowiańskich zachował się w nazewnictwie wodnym. Zestawia się go z litewskim rova "pozostałość po powodzi", łotewskim rāwa "stojąca woda", dawnym germańskim rāva "spokojny , łagodny"."
Kazimierz Rymut, Nazwy miast Polski, 1987 r.